قەڵخاني ئەشرەتێكي گەورەێە لە پارێزگاي كرماشان و بە زاراوەي گوراني قسە دەكەن كە هەموويان سەر بە ئايني يارين و لە وڵاتي كوردستان ژيان بە سەر ئەبەن و دابەش بوون بە سەر چەند تيرەێكدا.
.
ناوچەكاني هەورامان و داڵاهۆ پەيرەواني ئايني ياري بە گشتي قەڵخاني دێنە ئەژماردن و ئەتوانين بڵين كە زۆربەي رێبەراني يارسانيش لە لە تايفەي قەڵخانين و بۆێە لە زوربەي شوێنەكان بە كوردە يارسانەكان دەڵێن قەڵخاني.
گوران! لێكوڵەران و خاون برواكان لە پێوەندي وشەي گوران راي جياوازيان هەێە برێك پێان واێە كە قەڵخاني و يارسانەكان كە بەشيك بوون لە نەتەوەي كورد و لە پێدەشت و چياكان ژياون هەر بۆێە بە گوران پێناسە كراون بەڵام سەرەراي ئەم بۆچونە گۆران پيناسەيكيتري هەێە كە زۆربەي سەرچاوە باوەر پێكراوەكان ئەڵێن گوران لە راستيدا بە واتاي (گەوەر) يا (گەواران) دێت كە بە ئەو كوردانە دەگوترێت كە لە ژێر دەسڵاتي ئيسلام دا ژياون و باوەريان بە حوكمي ئيسلام نەهێناوە و بۆ دەرباز بوونيش لە دەستي ئيسلامەكان بە نهێني ژياون و راز و نيازەكانيشيان هەر بە نهني بووە بۆێە وشەێكيان هەێە بە ناوي (سري مەگوو) واتە نهنيك قەت بابێ بدركێ .
برێك لە كوردە يارسانەكان بە تايبەت كاكەيەكاني باشوري كوردستان ئێستاش باوەريان واێە و هەمان( سڕي مەگوو) پەيرەو دەكەن و پێان خوش نيە كەساني غيري يارسان يان هەر يارسانيك سمێلي نەبێت بۆي نيە لە مەراسمي ئايني كوردە يارسانەكان بەشدار بێت.
گۆران زمانەكان بەشيكي گرنگ و رەسەن و مێژوي خاكي كوردانن و لێكوڵەران و پسپوران باوەريان واێە وشەي!(گۆران) بە واتاي ئاگرپەرەستي دێت،لە وڵاتي كوردان بە گورانەكان كەڵاو سپيشيان گوتوە .
گرنگترين شوێني ژياني گورانەكان (قەڵخاني) وەختي خوي بريتين بووە لە درنە و درنە شار لە لاي ئاوي زمكان كە زۆربەيان قەڵخانيەكان گەورەترين ئەشرەتي گۆران زمان و تايفەي باوەجاني بە زاراوەي جافي لە ناوچەكاني دەيشتي هور و دەيشتي ور ناوچەكاني ازگڵە هەتاكوو لێرەواري چياي داڵاهو لە لاێەن ئەشرەتي باوەجانيەوە دەستي بە سەردا گراوە و ئەشرەتي قەڵخاني ناچار كراون پەنا ببنە چياي داڵاهو و بەرگري لە مانەوەيان بكەن.
گۆرانەكان لە سەرەتا لە ناوچەكاني كرماشان،كەركوك،سلێماني و موسڵ ژياون و بە فەلاهەت و ئاژەڵداري ژياني روژانەي خويان تێپەراندوە و زۆربەيان گەرميان و كويەستانيان كردوە بەڵام بە هوي شەر و كێشەي ئايني لە بەيني گورانەكان وەك يارساني و جافەكان وەك ئيسلام زۆربەي گورانەكان ناچار بە كوچ بوون و ئێستاش داستاني بێ بنەما لە ناو كوردە جافەكان سەبارەت بە گورانەكان و قەڵخاني هەێە سەبارەت بە چونيەتي ژياني ياريەكان و درۆ دەلەسە خستنە پاڵي ئاينەكەيان كە هەمووي دورە لە راستيەوە.
رێزدار باقي محەمەد لە كتێبي مێژوي موسيقي كوردي دەنوسێ كە گۆرانەكان نزيك هەزار ساڵە وەك باوەرداري يارسان ناسراون و لە نێوان ئەو هەزار ساڵەش راز و نيازيان لە جەم خانە جێبەجێ كردوە و پيروزترين ئالەتي موسيقيش كە بە كاري دێنن ئالەتي تەنبورە و ئايەتە پيروزەكاني ئايني يارسانيش بە زماني گۆراني دەنوسرێت كە بەشيكي دەست نەخوراوي زماني كورديە(ماچوو) .
موسيقي شعر و كەڵامەكاني يارسانەكان هەمووي بە زاراوەي گۆرانيە و هەموو راز و نيازێكي يارسانەكان بە زماني كورديە و ياريەكان باوەريان واێە كە خوداي گەورە چۆن بە كورد خەڵكي كردون و زمان و خاكێكيان بۆ دياري كراوە ئەبێ وەك هەموو مروڤەكان يكسان مامەڵەيان لە گەڵ بكرێت و هەموو پيروزيەكانيان بە زماني دايكيان بێت بۆێە ئەوانيش سلتان سەحاك لە هەوراماني سەرسەوز خاكي باب و باپيرانيان وەك قبلەي خويان هەڵبژاردوە.
بە باوەري من ئەم بۆ چوونە زۆر راستە كە دڵێت كوردەكان ئەورۆ بە هەر جۆرە ئاواز و بەزمێك لە گەڵ موسيقي جێبەجێ دەكرێت و لێ دەدرێت ئەڵێن گۆراني و گورانەكانيش لە روانگەي مێژويەوە زۆر لە مێژە لە گەڵ موزيك و گوراني تێكەڵن و ئاڵەتي موزيكيش لايان پيروزە بۆێە ئەتواني بۆچونێكي راست بێت كە كوردەكان وشەي گوراني بەكار دێنن بۆ ئاواز و گوراني.
يارسان
وشەي يارسان لە دو وشە پێك هاتوە يار+سان و سان لە نێو ميديايەكان (ساتراب) بە واتاي دەسڵاتدار و حاكم هاتوە ئوروپيەكانيش باوەريان واێە كە ساتراب هەمان فەرمانرەوايي مادە و يارسان وشەێكە كە بۆ باوەرداراني و پەيرەواني سولتان سەحاك بە كار دەبرێ و بە واتاي باوەردار(موريد) سان دێتە ئەژماردن و هوي ناوناني سولتان سەحاكيش هەر بە ئەو بۆنەوەێە . سولتان كاتێك لە شوێني لە دايك بووني شارەزور روي كردە پردێوە لە هەورامان جەمخانەێكي دورست كرد و باوەردارێكي زۆري لە دەوري خوي خڕ كردەوە و لە نەتيجەدا بووە ساتراب و فەرمانرەواي هەورامان و واتە بووتە سان و ياراني سانيش بە يارسان ناوبانگيان دەر كردوە.
يارسانەكان بە ئەم ناوانەش بانگ دەكرێن ئەهل حەق،كاكەيي،آيين ياري،هاواري و قەڵخاني زۆر جار زۆر كەس كە شارەزايي باشيان لە يارسانەكان نيە بە علي اڵلهي واتە پەيرەواني علي پێناسەيان دەكەن بەڵام ئەوە بۆچونێكي هەڵەێە و دورە لە راستيەوە.
كاكەيي! ناوي بەشێكيتر لە گۆرانەكانە كە باوەريان بە ئاييني يارسانە و زۆر بە باوەر و نەگۆرن (كاكەيي) لە بەيني كوردەكان و بە تايبەت يارسانەكان وشەي كاكە بە براي گەورەتر لە خويان دەڵێن كاكە، بۆێە هەر كەسێك باوەر بە ئايني ياري دێنێت پێ دەڵێن كاكە ئەوە نيشانەي ئەوەێە كە پێوەندي دوستي و ئايني لە نێو يارسانەكان زۆر قورس و قايمە و پيروزە.
هەر بۆێە كەسێك باوەر بە ئايني ياري دێنێ بە براي گەورە يارسانەكان دێتە ئەژماردن و دەبێ رێزي تايبەتي لي بگيردرێ.
ئايني يارسان وەك هەموو ئاينەكانيتر ئايني خوي وەك حەق و حەقيقەت دەبينێ بۆێە زۆر جار بە ئەهلي حەق پێناسە دەكرێن باوەرداراني و ياراني سان سەهاك يارسان يار و هاورێ سولتان دێنە ئەژماردن بۆێە وشەي ياري ناوێكيتري يارسانەكانە.
هاوار
هاواري ! زۆربەري رێبەراني گەورەي يارسان و باوەرداراني ياري لە ناوچەي هاوارەوە هاتوون و هەر لە هاواريش ژياون بۆێە برێك يارسانەكان بە هاواري بانگ دەكەن.
هاوار گوندێكي خوش و رازاوەێە و ئاوي زوري هەێە و بۆ مانەوەي ياريەكان زۆر جێگاێكي لە بار بووە بۆ شەر كردن دژي نەيارەكانيان.
جێ وە بير هێنانەوەێە كە گۆرانەكان كە هەڵگري بير و باوەريكي كوردين و زۆربەي باوەرداراني ئەو ئاينەش كوردن پێشتر ژمارەيان زۆر زياتر بووە لە ئێستا وەك دەبينين ژمارەێكي زۆر خەڵك هەن لە پارێزگاي موسڵ و پارێزگاي ئيلام كە گۆرانن و لە پێشدا سەر بە ئايني يارسان بوون بەڵام بە هوي فسار و دەسڵاتي ئايني ئيسلام گۆرانەكاني موسڵ ئايني خويان لە يارسانەوە گوريوە بە ئيسلام و شاخەي سوني.
گۆرانەكاني ئيلاميش بە هوي زور و زەختي ئيسلامەكان لە ژێر ئايدولێژياي شيعە مەزهەب ناچار كراون ئايني خويان لە يارسانەوە بگورن و ببن بە ئيسلامي شيعە بەڵام نازناويان وەك گۆران ماوەتەوە و ئيستاش خەڵكێكي زۆريان هەر لە ئەو پارێزگاێە دەژين كە بە گۆران بانگ دەكرێن.
ئەو گۆرانانەي لە سەر ئايني يارسان ماونەتەوە و ئيستاش زۆر سفت و قايم و خۆراگرن لە ناوچەكاني كەركوك هەڵەبجە، خانەقين، مەنەلي و كرماشان ژيان بە سەر ئەبەن و هيوادارين كە لە ئێستا بە دواوە هيچ هێزێك نەتوانێ بە زۆر ناسنامە و بير و باوەري يارسانمان لێ بستێنێتەوە و گەلي كورديش پشتيواني لە ئەو كەلتور و فەرهەنگە بكات كە هي خويەتي و پشت بە ئايني بێگانە نەبەستێ بۆ لە نێو بردني ئايني كوردان. .،
.عەلي فەزڵي كەواڵي
برچسب:
،
ادامه مطلب
بازدید: